16 Mayıs 2012 Çarşamba

GEZEGENİMİZ VE DÜNYA

GEZEGENİMİZ DÜNYA
DÜNYA’MIZIN ŞEKLİ
İnsanlar, çok eski zamanlardan bu yana dünyamızın şeklini merak etmişlerdir. Dünyanın şeklinin düz mü, yuvarlak mı olduğu uzun yıllar tartışılmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte uzay araçları ve uydular yapılmıştır. Geliştirilen bu araçlar. Uzay araştırmalarında kullanılmıştır.yapılan araştırmalar sonucunda dünyanın şekline ilişkin birçok veri elde edilmiştir.
# Dünya’mızın Ay üzerine düşen gölgesi yuvarlaktır.
# Dünya’mızın uzaydan çekilmiş fotoğrafı incelendiğinde şeklinin küreye benzediği görülür.
Ancak, Dünyamızın şekli tam bir küre değildir. Model küreyi incelersek bu durumu görebiliriz. Yerkürenin şekli üst ve alt kısmından hafif basık, ortasında şişkindir.
DÜNYA’NIN KÜREYE BENZEDİĞİNİ NELER KANITLAR?
Dünya’mızın şeklinin küreye benzediğini gözlerimizle de fark edebiliriz. Uzaklardan yaklaşan bir geminin önce bayrağını, sonra direğini, arkasından geminin tamamını görürüz. Güneşin doğuş ve batış anını gözleyerek Güneşin doğarken yavaş yavaş görüldüğünü, batarken yavaş yavaş gözden kaybolduğunu fark ederiz.
Eğer Dünya’mızın şekli düz olsaydı; uzaktan gelen geminin, doğmakta olan Güneşin tamamını görürdük. Ayrıca limandan uzaklaşan geminin de tamamı gözden kaybolur, Güneş birden batardı. Tüm bunların yanında, uzaydan çekilen fotoğraflar, Dünya’nın küreye benzediğinin kanıtıdır.
YERYÜZÜNDEKİ KARALAR, SULAR VE HAVA
Dünyamızın şeklini gösteren yerküre modeli incelendiğinde dünyanın karalar ve sulardan oluştuğunu fark ederiz. Yerküre modelinde su ile kaplı alanlar ve karalar hangi renkler ile gösterilmiştir? Su ile kaplı alanlar mavi renk ,karalar ise kahverengi ile gösterilir.
İnsanlar karalarla kaplı alanlarda yaşarlar. Evlerini, karalar üzerine yaparlar. Hayatta kalmak için gerekli olan besinleri sağlamak amacıyla bitki ve hayvanları karalar üzerinde yetiştirirler. İnsanlar gibi birçok hayvan ve bitki de karalar üzerinde yaşar. Kendileri için gerekli besinleri karalardan sağlar. Yeryüzündeki karalar yer kabuğunu oluşturur.
Dünyada gözlediğimiz karalar ve suların dışında hava da vardır. Havayı gözle görmesek bile varlığını hissedebiliriz. Bir yelpazeyi ya da yüzünüze doğru salladığınızda yüzünüzü okşayan tatlı bir serinlik hissedersiniz bu havadır.
ÜZERİNDE YAŞADIĞIMIZ YER
Her gün üzerinde yürüdüğümüz cadde ve sokaklar, oturduğumuz ev, okuduğumuz okul yer küre üzerindedir. Bitkileri, hayvanları onu üzerinde yetiştiririz. Kara olarak bildiğimiz bu yerler nelerden oluşur? Taş yaşantımızın her aşamasında vardır. Evler, yollar, köprüler, duvarlar taş kullanılarak yapılır. Yer kabuğunu oluşturan kayaçların küçük parçalarına taş diyoruz. Kayaçlar ise büyük kütleli olup  yapılarında mineral vardır.
Mineraller:             Doğal yollarla oluşan belli özelliklere sahip katı maddelerdir,
Çok çeşitli biçim ve renkleri vardır, Düzgün şekilleri vardır, kayaçların yapısında farklı şekillerde birçok mineral bulunur.örnek olarak;yakut, zümrüt, elmas, safir özel biçimlerde kesilmiş ve parlatılmış minerallerdir.
TOPRAK NASIL OLUŞUYOR?
Yerküre, milyonlarca yılda beri sürekli değişmektedir. Toz ve gaz bulutu halinde iken zamanla soğuyup katılaşmıştır. Yerküre ilk zamanlar tamamen kayaçlarla kaplı  idi. Yerkürenin bu yapısı zaman içinde değişikliğe uğrayarak  bugünkü halini almıştır. Kayaçların çeşitli etkilerle parçalanması sonucunda taş ve topraklar oluşmuştur.
Sıcaklık değişimleri, donma ve çözünme kayaçları etkiler. Yer altına yuva yapan hayvanlar, aşınan kayaçları gevşeterek yağmur sularının girmesine neden olur. Bitkilerin kayaç aralarına giren kökleri çatlakları genişletir. Yağmur suları çatlakların arasına girip genişletir. Toprağın; akarsular, rüzgarlar ve yağışların etkisiyle sürüklenip başka yerlere taşınmasına erozyon denir. Erozyon, tarıma elverişli yerlerin kaybına neden olur.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Doğal çevrede bir denge vardır. İnsanların topluluk halinde yaşamaya başlamasıyla çevre sorunları ortaya çıkmıştır. İnsanların çevreye bıraktığı atıklar havayı, toprağı ve suyu kirletir. Bu sorunlar, doğal dengeyi bozduğu için çevre kirliliği olarak tanımlanır. Unutmayınız ki sağlıklı yaşam, temiz bir çevrede gerçekleşir. Çevreyi korumak her bireyin görevidir. Çevre kirliliğini önlemek için sizin de yapabileceğiniz çok şey vardır. Bu konu ile ilgili kurum ve kuruluşların çalışmalarına destek olunuz. Haydi hemen iş başına…
DÜNYANIN GÖZLEMLENEBİLİR KATMANLARI
Dünya’ya baktığımızda karalar ve sulardan oluştuğunu görürüz. Hafifçe esen rüzgarın etkisiyle yüzümüzü okşayanın da hava olduğunu fark ederiz. Dünya, üst üste birbirini çevreleyen katmanlardan oluşan bir küreye benzer. Dünya’yı küre şeklinde bilimsel bir modelle temsil ederiz.
Modelimizde; karaların kapladığı alanlar taş küre (yer kabuğu)
                          Suların kapladığı alanlar su küre,
                         Karaları ve suları çepeçevre saran hava, hava küre (atmosfer) adını alır.Taşküre, su küre,ve hava küre; dünyamızın gözlemlenebilir katmanlarıdır.
Taş küre:üzerinde canlılar yaşar,çeşitli yapılardaki kayaçlardan oluşur,üst kısımları toprakla örtülüdür.
Su küre:taş küre ile iç içedir, dünyanın ¾’ü sularla kaplıdır, canlılar için önemli bir yaşam kaynağıdır.
Hava küre: çeşitli gazların karışımından oluşur,güneşten gelen zararlı ışınları engeller.
DÜNYANIN İÇİ
Dünyanın merkezini ve merkeze giden yol şu ana kadar kimse göremedi. Bilim insanları, yer kabuğunun altındaki katmanlara ilişkin bilgi toplamak amacıyla 10 km derinliğe kadar kazı yaptılar. Görünmeyen iç katmanlara ait bilgi toplamak amacıyla yapılan çalışmalar günümüzde de devam etmektedir.
Ateş küre(manto): taş kürenin altındaki katmana ateş küre ya da manto denir. Taş küre,yumurtanın kabuğu ile temsil edilirse ateş küre yumurtanın beyaz kısmıdır. Bu katman, yüksek sıcaklıkta erimiş halde maddelerden oluştuğu için ateş küre adını almıştır.ateş küre sıcak olduğu için katmanın içindeki kayaçlar çok yumuşaktır.
Ağır küre(çekirdek): ateş kerenin altındaki katman ağır küre ya da çekirdek adını alır. Dünyanın katmanlarıyla ilgili benzetmeleri sürdürürsek ağır küre(çekirdek) yumurtanın sarısına benzetilebilir. Yerkürenin merkezini oluşturur. Ağır küre kendi içinde de farklılıklara sahiptir.

 Kaynakça

1.      Kitabın Adı: İlköğretim Fen Ve Teknolojisi
Yayın Adı: Üner Yayıncılık
Kitabın Yazarı: Tamer Balcı
3.      Daha fazla fotoğraf istiyorsanız şu sitelere girebilirsiniz.